Necmi DEMİR
Prof. Dr. Abdullah SOYKAN
Lokasyon: Matematik konumu itibariyle 37–38° doğu boylamları ile 40–41° kuzey enlemleri arasında yer alır. Ordu iline 120 km. mesafede bulunan Mesudiye ilçesi, Orta Karadeniz ve Doğu Karadeniz bölümlerinin, ayrıca Karadeniz ve İç Anadolu bölgelerinin kesiştiği bir noktada bulunur.
İlçeyi neredeyse ortadan ikiye bölen Melet Irmağı hem Orta Karadeniz’i Doğu Karadeniz’den ayıran bölge çizgisi hem de iklim ve bitki örtüsünün de ayrışma çizgisidir. Mesudiye Ordu’nun en güneyinde yer alan ilçesidir. Mesudiye doğusunda Giresun, güneyinde Koyulhisar ve Sivas, Reşadiye ve Tokat ile komşudur. Bu sınırlar aynı zamanda Ordu’nun da bu vilayetlerle olan sınırlarını belirler. Kuzeyinde ise Gölköy, Ulubey ve Kabadüz ile sınırları bulunmaktadır.
Genel Coğrafi Özellikleri: Mesudiye ilçesinin, denize kuş uçuşu uzaklığı 58 km. kadar olup, Ordu’ya karayolu ile uzaklığı 120 km’dir. 1180 km2’lik alanıyla Ordu ilinin en geniş ilçesidir. Dereyolu’ndan Topçam’a uzaklığı 60 km. civarındadır. Birbirine en uzak doğu batı doğrultusunda Karacaören ve Darıcabaşı köyleri arasındaki mesafe 105 km. civarındadır.
A) Fiziki Coğrafya: Jeolojik ve Jeomorfolojik Özellikler: Genel olarak Ordu iliyle birlikte Mesudiye ilçesinin de jeolojik yapısını, II. zaman da oluşan, kuzeybatı ve güneydoğu yönlerinde uzanan volkanik kütleler meydana getirmiştir. Kuzey zonunda Kretase öncesi jeolojik yapının büyük bir kısmını örten Geç Kretase-Eosen yaşlı volkanik ve volkanoklastik kayaçlar hâkimdir. Güney zonunda ise aynı zaman periyodunda, silisli tortul kayaçlar yaygın olarak yüzeylenmektedir. Mesudiye ilçesi arazisi, II. ve III. zaman da oluşmuştur. Yükseklik batıdan doğuya doğru gittikçe artar. Melet Irmağı batısında Orta Karadeniz bölümüne özgü 1100–1400 m. yükseklikte platolar geniş alan kaplar. Melet Irmağı’nın doğusunda ise Doğu Karadeniz bölümüne geçiş yükseltilerle yer yer 2500 m.yi geçer. İlçenin arazisi, Alp-Himalaya orojenik kuşağının bir parçasıdır. İlçede geniş ovalar bulunmamaktadır. Melet ve kollarının vadilerinde bazı küçük alüvyal düzlükler bulunmaktadır.
Karadeniz Bölgesi’nin tamamında bütün jeolojik zamanlarda oluşmuş arazileri görmek mümkündür. Kuzey Anadolu dağ kuşağının büyük bir bölümünü Mesozoyik’te (II. Jeolojik zaman) oluşmuş araziler oluşturur. Samsun civarından başlayarak Gürcistan sınırına kadar devam eden sahada volkanik-tortul kaya toplulukları görülmektedir. Volkanik kayalar, akarsularla fazla parçalanmış kısımlarda topografya yüzeyinde kayalıklar halinde ortaya çıkar.
TUBİTAK tarafından desteklenen (TBAG 443) “Reşadiye-Aybastı-Gölköy-Mesudiye-Koyluhisar İlçeleri Arasındaki Sahada Yer Alan Eosen Volkanitlerinin Petrolojik-Petrokimyasal Özelliklerinin İncelenmesi” başlıklı projede Dr. M. Nuri Terzioğlu aşağıda özet olarak vereceğimiz bulgulara erişmiştir.
Mesudiye formasyonunda bulunan kaya türleri birim aglomera, bazik, akıntı, kireçtaşı, tüfit ve volkanik kum taşından oluşan ardalanmalı bir istif şeklindedir. Aglomeralar, koyu gri, kahverengimsi, siyaha yakın renkte zayıf tabakalanmalı olup andezit ve bazalttan oluşmaktadır. Kireçtaşı, kırmızı, gri, yeşil, bordo renkli olup inceorta tabakalıdır. Bu kireçtaşları yer yer kumlu, killi ve tüflüdür.
Volkanik Kumtaşı Mesudiye formasyonu içerisinde en az görülen kaya türü olup taneleri tamamen volkanik kökenlidir.
Mesudiye-Yeşilce formasyonunda ise kireçtaşları, volkano-detritikler, andezitik ve dasitik kayaçlarla, geniş yayılımlı bazaltlardan oluşmaktadır.
Bayırköy volkanitlerinin adlandırması da Dr. M. Nuri Terzioğlu tarafından yapılmıştır. Kaya türleri olarak birim kalın andezit lavları, andezitik karakterli piroklastik malzemeler (Tüf ve aglomeralar) ve dasitik lavlardan oluşmuş olup, masif görünümlüdür.
Adlandırması yine Dr. Terzioğlu tarafından yapılan Erdembaba formasyonunda ise kaya türleri olarak volkanik faaliyetlerin ürünleri olan değişik karakterdeki lavlarla temsil edilmektedir. Kalınlıklı formasyon 300-1000 m.ler arasında bir kalınlığa sahiptir. Reşadiye’nin kuzeydoğusu ile Bereketli arasındaki Bağdatlı, Busürüm ve Yolüstü köyleri dolayında, Reşadiye’nin kuzeydoğusundan Koyulhisar’a kadar Kelkit vadisi kuzey yamacında, Mesudiye kuzeydoğusu, güney batısında yer alan Erik, Kuyucak, Esatlı koyları civarı ile Gölköy-Aybastı yolu güneyinde kalan kesimde geniş bir yayılım göstermektedir.
Bu çalışma da göstermektedir ki Mesudiye jeolojik olarak yoğun volkanik faaliyetler neticesinde bu günkü yapısına ulaşmıştır. Bu volkanitlerin içinde bir yandan magmanın oluştuğu yüksek basınca, diğer yandan magma oluşumunda büyük derinliklere işaret ettiği kabullenen kemirilmiş ve piroksen kristalcikleri tarafından kuşatılmış “ksenokuvars”ların bol miktarda bulunması; şoşonitik karakterli bu volkanitlerin türedikleri magmanın oluşumunu sağlayan ergimenin mantonun daha derinliklerinde meydana gelmiş olmasının delili olarak kabul edilebilir.
Yörenin jeolojik özelliklerine ışık tutacak bir diğer çalışma doktora tezi olarak Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsünde Bedi Yavuz tarafından yapılmıştır. “Mesudiye (Ordu)-Ortakent (Koyulhisar-Sivas) Arasının Jeolojisi ve Petrografik Jeokimyasal İncelenmesi” Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Jeoloji Mühendisliği Ana Bilim Dalı,1998) İnceleme alanı Mesudiye-Koyulhisar sınırları arasında yer almaktadır. İnceleme alanında Mesozoyik ve senozoik yaşlı kaya birimlerinin yüzeylenmektedir. En yaşlı oluşuklar, üst santoniyen-alt maestrihtiyen yaşlı Mesudiye formasyonudur. Denizaltı volkanizmasının egemen olduğu derin denizel bir ortamda oluşmuş volkanik arakatlı çökellerle temsil olunan Mesudiye formasyonu, tabanda aglomera ve tüflerle (Karacaören üyesi) başlar. Buna uyumlu olarak volkanik kumtaşı (Eskiköy üyesi) üstler. Kavaklıdere grubu kayaçları, uyumsuz olarak Pliyosen yaşlı Erdembaba volkanitleri tarafından örtülmektedir. Erdembaba volkanitleri, anatolid-pontid plakalarının çarpışması sonrası gelişen kabuk kalınlaşması ve bölgesel sıkışma rejimi sonrasında gerilim kuvvetleri etkisiyle açılan çatlak ve kırıklardan yeryüzüne çıkan, ortaç-asidik bileşimli, kalkalkalen nitelikli, çoğunlukla dasitik lavlarla temsil edilmektedir.
Kum taşları ve kireç taşları yaygın olup Aşıklı çevresinde mermer yatakları bulunmaktadır. Mesudiye Yeşilce arasında ve Üçyol beldesi yakınlarında volkanik kayaçlara rastlanmaktadır. İlçede bulunan eski kaya mezarları bu tür volkanik kayaç olan tüfler kazılmak suretiyle yapılmıştır.